Νεοπλατωνισμός και Botticelli
(μέρος Γ’)
Στο σημερινό κείμενο , με το οποίο κλείνει η παρουσίαση ενδεικτικών έργων του Sandro Botticelli, θα αναλύσει τον πίνακα:
Η Παλλάδα δαμάζει τον Κένταυρο
Pallade che doma il Centauro
• Περί το 1482
• 207 επί 148 εκ
• Ουφίτσι, Φλωρεντία
Ο πίνακας απεικονίζει μία γυναικεία μορφή στεφανωμένη με κλαδιά ελιάς. Το σώμα της καλύπτει ένα μακρύ φόρεμα, με διακοσμητικά μοτίβα σε σχήμα δαχτυλιδιού και διακλαδώσεις μυρτιάς που επεκτείνονται στο άνω μέρος του κορμού και στα χέρια της θεάς. Η θεά είναι οπλισμένη με μία ασπίδα στην πλάτη και με το αριστερό της χέρι στηρίζει ένα δόρυ, ενώ με το δεξί κρατά τα μαλλιά ενός κενταύρου, οπλισμένου με τόξο. Ουσιαστικά η θεά συλλαμβάνει έναν κένταυρο που εισέρχεται σε μία απαγορευμένη περιοχή, ίσως σε ένα αγνό και αμόλυντο οριοθετημένο πνευματικό χώρο, από τον οποίο οι ροπές προς τις υλικές απολαύσεις που γεννά το ένυλο, φθαρτό σώμα εξοβελίζονται. Ο κένταυρος τοποθετείται φανερά σε στάση υποταγής, την οποία δηλώνουν η κυρτωμένη πλάτη του, η κλίση της κεφαλής και οι αυλακώσεις που σχηματίζονται στο μέτωπό του, καθώς η θεά τραβά τα μαλλιά του. Στο πλαίσιο μίας νεοπλατωνικής προσέγγισης το θέμα του πίνακα θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως υποταγή των παραπλανητικών αισθήσεων και των επίγειων απολαύσεων στη διανόηση, υπερίσχυση της λογικής (ratio) επί του ενστίκτου (sensus), ώστε να ανυψωθεί στη σφαίρα της απόλυτου Αγαθού.
Η ταυτοποίηση της θεότητας καθίσταται προβληματική διότι η μυρτιά συνδέεται με τη θεά Αφροδίτη, ενώ η απεικόνισή της δεν αποτελεί τυπική αναπαράσταση της Αθηνάς. Έτσι έχει προταθεί η ταύτιση της θεάς με την οπλισμένη Αφροδίτη των Κυθήρων, όπως αυτή περιγράφεται από τον Παυσανία . Στους καταλόγους του 1498 με τα υπάρχοντα του Lorenzo di Pierfrancesco το έργο έχει καταχωρηθεί με τον τίτλο Καμίλλα και Σάτυρος, μία αλληγορία για την εξύμνηση της παρθενίας της Camilla, της πολεμίστριας θυγατέρας του βασιλιά των Βολσκίων , αφιερωμένης στην Αθηνά. Η επιλογή αυτής της θεματικής θα μπορούσε να συνιστά ένα πιθανό συμβολισμό της διττής φύσης του ανθρώπου, η οποία οδηγείται στη θέωση μόνο μέσω της απάρνησης των σωματικών απολαύσεων. Όπως υποστηρίζει και ο Πλωτίνος στην τέταρτη Εννεάδα: «Οι ψυχές ζουν βίο αμφίβιο, μοιρασμένο τόσο μεταξύ των άνω όσο και μεταξύ των κάτω . άλλες απορροφημένες από τον πνευματικό κόσμο, έτερες δεμένες με τις γήινες ασχολίες τους. Στις λίστες του 1503 απλά αναφέρεται ως «ένας ευμεγέθης πίνακας με δύο φιγούρες», ενώ το 1516, στις αντίστοιχες καταλογογραφήσεις περιγράφεται με την ονομασία «Μινέρβα και Κένταυρος» . Συμπερασματικά, η απαγκίστρωση του κατώτερου και υποδεέστερου, σχεδόν σωματοποιημένου τμήματος της ψυχής, από την περιοχή της ύλης αναγκαστικά πρέπει να πειθαρχήσει στις σύνθετες νοητικές λειτουργίες ώστε να υπεισέλθει στον χώρο της αληθούς γνώσης και ενοίκησης του Υπέρτατου Κάλλους.
