Ο ρόλος των πνευματικών ανθρώπων στην πνευματική απελευθέρωση του ατόμου.Ραφήλ, 1512-1513. Αίθουσα του Ηλιόδωρου. Στην τοιχογραφία, ο Ραφαήλ συμπυκνώνει τρία διαφορετικά επεισόδια της ιστορίας,ενώ το σύνολο δομείται με βάση το μέσον της σύνθεσης στο οποίο απεικονίζεται η σκηνή τηςφυλάκισης του Αποστόλου. Στην αριστερή πλευρά της σύνθεσης δύο φρουροί είναικοιμισμένοι στα σκαλιά, ένας τρίτος δαδοφόρος τους ξυπνά και στο βάθος διακρίνεται τοτέταρτο μέλος της φρουράς, που προσπαθεί να καλύψει τα μάτια του από το εκτυφλωτικόφως. Τα κάγκελα στο κέντρο της δημιουργίας στοιχειοθετούν τον χώρο του εγκλεισμού τουΑποστόλου Πέτρου, ο οποίος σιδηροδέσμιος και κοιμισμένος ακουμπά τον δεξιό τοίχο, ενώστον αριστερό τοποθετούνται δύο ακόμη κοιμισμένοι φρουροί. Ανάμεσά τους,αποκαλύπτεται Αγγελος Κυρίου σε μορφή θείας δόξας, σαν φωτεινό σύννεφο ωοειδούςημικυκλικής διάταξης, και απεικονίζεται ακριβώς τη στιγμή που λυτρώνει τον Αγιο Πέτρο απότα επίγεια δεσμά του. Στο δεξί τμήμα της δημιουργίας, στη σκηνή που ακολουθεί τηναπελευθέρωση του Πέτρου από το κελί του, ο Αγγελος, λουσμένος στο θείο φως, καθοδηγείτον Απόστολο στο δρόμο της οριστικής ελευθερίας, μέσα από τα κοιμισμένα σώματα τωνεξωτερικών φρουρών. Στη σύνθεση των τριών αυτών απόλυτα συμμετρικών σκηνών, συνδυάζεται η κίνησημε τη στατικότητα, ενώ η αφηγηματικότητα και η θεατρικότητα της σκηνικής δράσης,δημιουργεί αγωνία καθώς κορυφώνονται τα γεγονότα προς την ασφαλή απελευθέρωση τουΑποστόλου. Ωστόσο, κύριος πρωταγωνιστής της ιστορίας καθίσταται ένα άλλο «πρόσωπο»,το θείον φως, που λειτουργεί σχεδόν ως μία ακόμη μορφή της σύνθεσης που μαζί τονΑγγελο, δημιουργούν ένα αύταρκες σύνολο, το οποίο εκπροσωπεί τη θεϊκή παρουσία στονφθαρτό και υλικό επίγειο κόσμο. Το εικαστικό σύνολο δομείται στην αντίθεση του φωτός καιτου σκότους και το θαύμα μορφοποιείται με τη διάχυτη παρουσία του πνευματικού φωτός,μια φωτεινή απόδοση της θείας πρόνοιας και αισθητοποίησης της θεϊκής παρουσίας πουδιασώζει τον Απόστολο Πέτρο με ποικίλους τρόπους, την τύφλωση των φρουρών, τηνπαρουσίαση του Αγγέλου σε μια ωοειδή φωτεινή δόξα. Το έργο συγκεντρώνει όλα ταιδιαίτερα χαρακτηριστικά και επιδιώξεις της Αναγεννησιακής τέχνης, όπως την τρίτηδιάσταση και την απόδοση του βάθους, την ισορροπία και συμμετρική διάταξη των αρχιτεκτονικών μελών, – η εικόνα διαιρείται σε τρεις επιμέρους σκηνές που καταλαμβάνουντον ίδιο χώρο στον πίνακα-, την ενσωμάτωση αρχιτεκτονικών στοιχείων, επηρεασμένων απότην αισθητική της κλασικής τέχνης, με κυρίαρχο χαρακτηριστικό τη σύζευξη της ευθείας καιτης καμπύλης, καθώς και την ένταξη του εξωτερικού περιβάλλοντος, έστω και με τηνελάχιστη υποδήλωσή του στην αριστερή πλευρά της σύνθεσης με ένα συννεφιασμένοβραδινό τοπίο στο οποίο δεσπόζει ένα μισοφέγγαρο, προφανώς συμβολίζοντας την άσχημηψυχική διάθεση του Πέτρου, την οποία όμως έρχεται να ανατρέψει το εκτυφλωτικό φως πουσυμβολίζει την αγάπη του Θεού για το δημιούργημά του και την παντοδυναμία του, τηνπαντοδυναμία της Σκέψης στην Ύλη. Ο τρόπος χρήσης του φωτός αναδεικνύει τη σύνδεσητου Ραφαήλ με το Νεοπλατωνικό κίνημα και συγκεκριμένα με τον μύθο του πλατωνικούσπηλαίου. Δεν είναι η πρώτη φορά που το φως, -η παρουσία ή απουσία του,- απαντάται στιςΠράξεις των Αποστόλων, διαδραματίζοντας κομβικό ρόλο στην εξέλιξη της δράσης. ΟΑπόστολος Παύλος έχασε επί τρεις μέρες το φως του μετά την αποκάλυψη του ΙησούΧριστού σε αυτόν στην πορεία του Προς τη Δαμασκό. Το φως επίσης κατείχε εξέχουσα θέσηστην αρχαιοελληνική θεολογία και στο φιλοσοφικό σύστημα του Πλάτωνα, όπου στηδημοφιλέστερη αλληγορία του δυτικού κόσμου, τον Μύθο του Σπηλαίου, αφυπνίζει τοναπελεύθερο δεσμώτη- φιλόσοφο που δραπετεύει από την υπόγεια σπηλιά καιπραγματοποιεί την ανάβασή του στη Γη. Η έκθεσή του στο Φως του Ηλίου τον φέρνει σεεπαφή με την απόλυτη αλήθεια, το Αγαθό, μια, άκτιστη ιδεατή κοινωνία, μια άυληπραγματικότητα συμπερίληψης των πραγματικών όντων, των Ιδεών, που πλέοναποκαλύπτονται στην ολότητα της αλήθειας τους, μακριά από τον παραμορφωτικό φακό τηςύλης και των ψευδών αισθητηριακών δεδομένων που αλλοιώνουν τη νοητική αντίληψηαπομακρύνοντας τον άνθρωπο από την πραγματικότητα, τον κόσμο των Ιδεών- που έχειλησμονήσει με την ενοίκηση της ψυχής του στο θνητό του σώμα. Στο σπήλαιο του Πλάτωναμια φωτιά που έκαιγε αδιάκοπα έκανε τους αλυσοδεμένους ανθρώπους να βλέπουν στοεσωτερικό τοίχωμα του σπηλαίου μονάχα τις σκιές των απεικασμάτων των ανθρώπινων καιζωϊκών μορφών και αντικειμένων του έξω κόσμου, ενώ η πρόσβαση στο φυσικό φως, στηναλήθεια και στην ελευθερία, που εισερχόταν από το στόμιο της εισόδου της σπηλιάς ήταναδύνατη. Κατά αναλογία, στον πίνακα του Ραφαήλ, το φως έχει διττή λειτουργία, καθώς απότη μία πλευρά τυφλώνει τους φρουρούς που αγνοούν την αλήθεια της χριστιανικής πίστηςκαι από την άλλη, ως μορφοποιημένη απεικόνιση της θείας δόξας απελευθερώνει τον Πέτρομε τη μεσολάβηση του Αγγέλου, που ως ανώτερο ον είναι κοινωνός της θείας αλήθειας, ηοποία ταυτίζεται μεταξύ άλλων με τις έννοιες της ελεύθερης βούλησης, σκέψης και δράσης.Έτσι, ο Αγιος Πέτρος συνεχίζει το ταξίδι του για να διδάξει την αλήθεια του χριστιανισμού παρά τον κίνδυνο των συνεχών διώξεων, φυλακίσεων και βασανισμών. Ομως η έννοια τηςφυλάκισης ή της εξαπάτησης έχουν ποικίλες διαστάσεις. Ο άνθρωπος σε όλη τη διάρκεια τηςιστορικής του πορείας δέχεται τα ερεθίσματα που του προσφέρει το κανονιστικό πλαίσιοπου διέπει τις αρχές του οργανωμένου κοινωνικού βίου, το οποίο δομείται σε γραπτούς καιάγραφους νόμους, ήθη και έθιμα, παραδόσεις, αξίες και παγιωμένες νοοτροπίες. Τα στοιχείααυτά αντανακλώνται στην κατεύθυνση της παρεχόμενης εκπαίδευσης, στις πρακτικές τωνπολιτικών και θρησκευτικών ηγετών, ενώ αναπαράγονται με επαναλαμβανόμενο ρυθμό απότα ΜΜΈ, με αποτέλεσμα το άτομο να βομβαρδίζεται από πληροφορίες που παρουσιάζονταιως θέσφατες και συχνά είναι αδύνατον να διασταυρωθεί η αξιοπιστία τους. Ο άνθρωποςπροκειμένου να ξεφύγει από τον τόπο του νοητικού και ψυχικού εγκλεισμού του οφείλει νααντιμετωπίσει τις πληροφορίες που δέχεται με κριτικό πνεύμα και να βρίσκεται σε μιαδιαρκή κατάσταση πνευματικής εγρήγορσης, που θα του επιτρέψει να αναπτύξει μιασκεπτόμενη, αυτόφωτη και αυτόνομη προσωπικότητα, διαφοροποιημένη από τα πρότυπακαι την ομοιομορφία της μάζας. Στην πλατωνική αλληγορία κομβικό ρόλο στην πορεία τουανθρώπου προς ο φως διαδραματίζει ο φιλόσοφος, δηλαδή σε σύγχρονα συμφραζόμενα οπνευματικός άνθρωπος με ουσιαστική γνώση και διορατικότητα που έχει ηθικό καθήκον ναδιαφωτίσει τους συμπολίτες του, να εντοπίσει τα προβλήματα εν τη γενέσει τους και ναπροτείνει λύσεις με γνώμονα το συλλογικό συμφέρον. Σε αντιπαραβολή με το θρησκευτικόκομμάτι του πίνακα, ο Απόστολος Πέτρος επιτελεί το ρόλο του θρησκευτικού ηγέτη πουαναλαμβάνει να απελευθερώσει τα έθνη από την πλάνη των άλλων θρησκευτικώνσυστημάτων και αποδεσμευμένος από το υλιστικό πνεύμα να στρέψει τους ανθρώπους στηνπνευματικότητα και στην υιοθέτηση των ανθρωπιστικών αξιών που πρεσβεύει οΧριστιανισμός.Το απόσπασμα από τις πράξεις των Αποστόλων σχετικά με τη φυλάκιση του Πέτρου Σύμφωνα με τις πράξεις των Αποστόλων «Τη νύχτα που ο Ηρώδης επρόκειτο να φέρει τονΠέτρο, εκείνος κοιμόταν ανάμεσα σε δυο στρατιώτες, δεμένος με δυο αλυσίδες, και δυοφύλακες μπροστά στην πόρτα φύλαγαν σκοπιά. Ξαφνικά φανερώθηκε ένας άγγελος Κυρίουκι ένα φως έλαμψε στο κελί. Ο άγγελος ξύπνησε τον Πέτρο σκουντώντας τον στο πλευρό καιτου είπε: «Σήκω γρήγορα». Αμέσως έπεσαν οι αλυσίδες από τα χέρια του. Ο άγγελοςσυνέχισε: «Βάλε τη ζώνη σου και τα σανδάλια σου». Ο Πέτρος το έκανε. Ύστερα του λέει οάγγελος: «Βάλε το ιμάτιό σου κι ακολούθησέ με». Ο Πέτρος τον ακολούθησε και βγήκε έξω. Δεν καταλάβαινε ότι συνέβαιναν πραγματικάαυτά που γίνονταν μέσω του αγγέλου, αλλά νόμισε ότι έβλεπε όραμα. Πέρασαν την πρώτη φρουρά και τη δεύτερη κι έφτασαν στη σιδερένια πύλη που βγάζει στην πόλη. Η πύληάνοιξε από μόνη της, και βγήκαν έξω. Πέρασαν ένα στενό, κι αμέσως ο άγγελοςεξαφανίστηκε. Τότε ο Πέτρος συνήλθε και είπε: «Τώρα κατάλαβα πραγματικά ότι ο Κύριοςέστειλε τον άγγελό του και με γλίτωσε από τα χέρια του Ηρώδη και απ’ αυτό που οιΙουδαίοι περίμεναν να πάθω!»Οταν κατάλαβε πού ήταν, πήγε στο σπίτι της Μαρίας, μητέρας του Ιωάννη, που τονέλεγαν και Μάρκο. Έκεί ήταν μαζεμένοι αρκετοί και προσεύχονταν. Χτύπησε την εξώπορτακαι βγήκε μια υπηρέτρια, η Ρόδη, να δει ποιος είναι. Οταν αναγνώρισε τη φωνή του Πέτρου,από τη χαρά της δεν άνοιξε την πόρτα, αλλά έτρεξε μέσα αναγγέλλοντας ότι ο Πέτροςστέκεται μπροστά στην εξώπορτα. Αυτοί της είπαν: «Έίσαι τρελή!» Έκείνη όμως επέμενε ότιήταν αλήθεια. Αυτοί έλεγαν: «Έίναι ο άγγελός του».Ο Πέτρος στο μεταξύ χτυπούσε επίμονα. Έπιτέλους του άνοιξαν κι όταν τον είδανέμειναν κατάπληκτοι. Αυτός τους έκανε νόημα με το χέρι να σωπάσουν και τους διηγήθηκεπώς ο Κύριος τον έβγαλε από τη φυλακή. «Διηγηθείτε τα αυτά στον Ιάκωβο και στουςαδερφούς», συμπλήρωσε. Ύστερα έφυγε από τα Ιεροσόλυμα και πήγε σε άλλον τόπο.Οταν ξημέρωσε, έγινε μεγάλη αναστάτωση στους στρατιώτες, για το τι άραγε ναέγινε ο Πέτρος. Ο Ηρώδης διέταξε να ψάξουν να τον βρουν και, επειδή δεν τον βρήκε,ανέκρινε τους φύλακες και διέταξε να τους εκτελέσουν. Ύστερα κατέβηκε από την Ιουδαίακαι έμενε στην Καισάρεια.»
Χριστιάνα Οικονόμου. Απόφοιτος του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας καιΙστορίας της Τέχνης του ΕΚΠΑ. Κάτοχος Phil στις Θεατρικές Σπουδές.
