Η επίδραση του Νεοπλατωνισμού και η σύνδεσή του με τον Κοσμικό Νου της Νεοπλατωνικής θεωρίας στη Δημιουργία του Αδάμ του Μιχαήλ- Αγγέλου. Η αποτύπωση του οχήματος του Θεού ως Εγκεφάλου και η σύνδεσή του με τον Κοσμικό Νου.
1510
Νωπογραφία, 280επί 570εκ
Capella Sistina, Vaticano
Η δημιουργία και η καταγωγή του ανθρώπινου είδους, αλλά και της συμπάσης ύλης εν γένει, αποτελούν αρχέγονα ερωτήματα που αποτυπώνονται τόσο σε θεολογικά και φιλοσοφικά συστήματα, όσο και σε οπτικές αναπαραστάσεις, λίγο ή περισσότερο άτεχνες, απλές ή σύνθετες, μικρής κλίμακας ή ευμεγέθεις, εκφράζοντας τους προβληματισμούς του ατόμου για την προέλευσή του, την έννοια της θεότητας και κατ’επέκταση της ταυτότητάς του και της θέσης του στο σύμπαν. Στην οροφή της Capella Sistina στο Βατικανό, ο Μιχαήλ- Άγγελος Μπουοναρόττι φαίνεται να ακολουθεί με ευλάβεια τη βιβλική αφήγηση και συγκεκριμένα το βιβλίο της Γένεσης για να εξηγήσει απεικονιστικά την προέλευση αυτής της σύνθετης διφυούς οντότητας που ονομάζεται «Άνθρωπος». Ή τουλάχιστον έτσι δείχνει. Η επιστημονική κοινότητα εντοπίζει υπόρρητα στοιχεία της νεοπλατωνικής σκέψης στο σύνολο σχεδόν της καλλιτεχνικής δημιουργίας του Μιχαήλ-Αγγέλου καθώς και στη «Δημιουργία του Αδάμ» που θα εξετάσουμε σήμερα, ολοκληρώνοντας το αφιέρωμά μας στο κομμάτι «Αναγέννηση και Νεοπλατωνισμός».
Η σύνθεση διαιρείται ουσιαστικά σε δύο σύνολα. Από τη μία πλευρά, η άψυχη μορφή του Αδάμ με τον περιβάλλοντά του χώρο καταλαμβάνει μέρος της αριστερής απεικονιστικής επιφάνειας της σύνθεσης. Πρόκειται για μια στατική, γυμνή και ρωμαλέα φιγούρα, αποδοσμένη με ανάγλυφη μυολογία και χειρουργική ακρίβεια των ανατομικών του χαρακτηριστικών, η οποία ενισχύεται από τη χρήση διαγώνιων γραμμών. Ο Αδάμ κείται στην πλαγιά ενός βουνού και έχει γείρει το κεφάλι του, ενώ απλώνει το άψυχο αριστερό χέρι του στο δεξί χέρι του Δημιουργού, με το οποίο Εκείνος εμφυσά την «πνοή ζωής» στο χοϊκής καταγωγής δημιούργημά του, ενώ συγχρόνως το διαποτίζει με ευφυΐα και συνείδηση, στοιχεία που τον διαφοροποιούν από τα άλογα όντα. Ωστόσο, θα πρέπει να τονίσουμε ότι ο Αδάμ αντιπροσωπεύει την ιδεατή μορφή του ανθρώπινου σώματος, του ίδιου του ανθρώπου, άρα κατά συνέπεια συνιστά σύμβολο της Ιδέας της Ομορφιάς, της Ιδέας του ιδεατού Ανθρώπου και όχι απλή σκιαγράφηση ενός εφήμερου δημιουργήματος πλασμένου από τη λάσπη. Επιπλέον, έχει διατυπωθεί η θεωρία ότι το σύνολο που αποδίδει το θεό –και που αναλύουμε ακριβώς στην επόμενη παράγραφο- παραπέμπει στην εικόνα του ανθρώπινου εγκεφάλου και ως εκ τούτου του δημιουργού- Κοσμικού Νου που γεννά και δίνει τη νόηση στο δημιούργημά του. Η νευρολογία θα μπορούσε να συσχετίσει, την καφετί απόληξη με την υπόφυση, την πράσινη λωρίδα με την σπονδυλική αρτηρία και την καφέ προεξοχή στο άνω δεξί μέρος του καμπυλόσχημου σύννεφου του θεού με τον ινιακό λοβό, υπεύθυνου για την όραση και κομβικής σημασίας στη (νέο)πλατωνική θεωρία, καθώς η όρασή μας εξαιτίας της απατηλότητας των αισθήσεών μας και των στρεβλών πληροφοριών που λαμβάνει ο εγκέφαλός μας με αγωγό τα ερεθίσματα που εισπράττει από αυτές, καθιστά αδύνατη τη θέαση του Απόλυτου Αγαθού, της άχρονης, αμετάβλητης και τέλειας Ιδέας, που θα μας οδηγήσει στην επαφή με το Θείο, τον Κοσμικό Νου.
Στη δεξί τμήμα της σύνθεσης απομακρυνόμαστε από τις διαγώνιες γραμμές και παρατηρούμε την κυριαρχία της καμπύλης , που δηλώνεται με το καμπυλόγραμμο σχήμα (σύννεφο)στο οποίο περικλείεται ο Θεός και οι μορφές που τον συνοδεύουν, αγγελικές δυνάμεις ή ανθρώπινα πλάσματα που ακόμη δεν έχουν συλληφθεί στον επίγειο κόσμο, αλλά σύμφωνα με τη Νεοπλατωνική Θεωρία η ψυχή τους υπάρχει στον κόσμο των Ιδεών και θα μετοικήσει σε ένα δεύτερο χρόνο στον ψεύτικο, υλικό κόσμο. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι περισσότερες μορφές που πλαισιώνουν τον Θεό ή Κοσμικό Νου, όπως αποκαλείται από τους απολογητές του Νεοπλατωνισμού, διακρίνονται για τα θολά τους πρόσωπα, με εξαίρεση τη γυναίκα που ο Θεός ακουμπά με το χέρι του, και το παιδί που έχει δίπλα της, τα χαρακτηριστικά των οποίων αποδίδονται με ευκρίνεια. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι η γυναίκα είναι η Εύα ή η Παρθένος Μαρία και το παιδί ο Ιησούς, που ως νέος Αδάμ, θα έλθει στον κόσμο για να εξαγνίσει τον άνθρωπο από το προπατορικό αμάρτημα και να του δώσει την ευκαιρία του δεύτερου παραδείσου, μίας ιδανικής πνευματικής και κατάστασης, όπου οι ψυχές εξαγνισμένες από το φορτίο των παθών και απαλλαγμένες από τη φθοροποιό επίδραση της ύλης, θα ενωθούν σε απόλυτη αρμονία με το θείο, τόσο το εσώτερο θεϊκό στοιχείο που ενυπήρχε σε λανθάνουσα φάση μέσα τους, αλλά υπέστη αλλοίωση εξαιτίας της ροπής του σώματος προς τα σαρκικές απολαύσεις, όσο και με την υπέρτατη θεϊκή δύναμη. Αντίστοιχα, ο Μιχαήλ –Άγγελος που επιτυγχάνει στις συνθέσεις που κοσμούν την οροφή της Capella Sistina, την αρμονική σύζευξη του βιβλικού με τον προχριστιανικό κόσμο,με την εναλλακτική απεικόνιση προφητών της παλαιάς διαθήκης και σιβυλλών (μάντισσες του παγανιστικού κόσμου) θα μπορούσε να υπονοήσει ότι ο Παράδεισος αποτελεί την ψυχική κάθαρση και την επιστροφή της Ψυχής στον κόσμο των Ιδεών, στη μόνη αμετάβλητη και τέλεια πραγματικότητα, όπου οι ψυχές θα κατανοήσουν την ουσία τους και θα έλθουν σε επαφή με το δημιουργό,δηλαδή τον Κοσμικό Νου. Η αλήθεια είναι ότι δεν γνωρίζουμε το βαθμό που ο Μιχαήλ-Άγγελος είχε επηρεαστεί από τη Νεοπλατωνική θεωρία,αν είχε αποκηρύξει τελείως το Χριστιανισμό ή απλώς για εκείνον η χριστιανική θεολογία δεν ήταν παρά μια συνέχεια του (νέο)πλατωνικού φιλοσοφικού συστήματος, μια νέα θρησκεία που ανταποκρινόταν στις ανάγκες και τις ψυχικές επιταγές του ανθρώπου που διαμορφώθηκε από τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που ακολούθησαν την παρακμή του προχριστιανικού κόσμου, αλλά που στη βάση της εδραζόταν στον Πλάτωνα και στην επαναδιατύπωση της μεταφυσικής του θεωρίας.
Τέλος, τα δύο σύνολα ενώνονται με το πλησίασμα των δαχτύλων του Θεού και του Αδάμ που δίνουν την εντύπωση της δημιουργίας ηλεκτρικού φορτίου, λειτουργώντας ως γέφυρα μεταξύ του απατηλού υλικού, φθαρτού και αισθητού κόσμου και του πνευματικού, αιώνιου και άυλου, ενώ συγχρόνως εξισορροπούν τη σύνθεση, με τη σύζευξη της στατικότητας και της κίνησης, της ευθείας και της καμπύλης.
