Νεοπλατωνισμός και Sandro Botticelli
( Μέρος Γ’)
Η Γέννηση της Αφροδίτης
La nascita di Venere
• 1485
• Τέμπερα σε μουσαμά
• Διαστάσεις 172.5 επί 278.5 εκ
• Ουφίτσι, Φλωρεντία
Σε σύγκριση με την Άνοιξη, η δομή της δημιουργίας είναι πιο σκληρή, ενώ τη σύνθεση διέπει μία αρμονική συνύπαρξη γραμμικότητας και κίνησης. Για τον κύκλο των λογίων απολογητών του νεοπλατωνισμού, η γέννηση της Θεάς ενδεχομένως αποτελούσε το σύμβολο του μυστηρίου, της γενεσιουργού υπέρτατης, άναρχης και αμετάβλητης θεϊκής οντότητας από την οποία προήλθε η καθολική και αιώνια Ιδέα του αδιαφιλονίκητου κάλλους. Η πραγμάτευση της δημιουργίας της αναλλοίωτης, από τη φθοροποιό επίδραση του χρόνου, και ανυπέρβλητης ομορφιάς καθίσταται άμεσα κατανοητή από τον παρατηρητή. Η χρήση της προοπτικής εξαίρει τον κεντρικό θεματικό άξονα, τη γέννηση της αναδυόμενης από τη θάλασσα Αφροδίτης, εκατέρωθεν της οποίας τοποθετούνται από τη μία πλευρά ένα ζεύγος φτερωτών θεών που με το φύσημά τους μετακινούν το όστρακο στη στεριά και από την άλλη μεριά υποδέχεται τη γυμνή θεά μία Νύμφη για να τη σκεπάσει με πορφυρό μανδύα.
Η στάση της Αφροδίτης και ο τρόπος απόδοσης των ανατομικών λεπτομερειών του σώματός της, συντελούν στη συγκρότηση της εικόνας μίας αιθέριας και ιδεατής ομορφιάς που απέχει από το πρότυπο του κάλλους του αισθητού κόσμου, που έχει δημιουργηθεί από τα αισθητηριακά δεδομένα. Η συνολική γυμνότητα της θεάς μετριάζεται με την κάλυψη του στήθους της με το δεξί χέρι και των γεννητικών οργάνων με το αριστερό και την απόληξη της κόμης . «Η Αφροδίτη του Μποτιτσέλι είναι τόσο όμορφη, ώστε δεν προσέχουμε τον αφύσικα μακρύ λαιμό, τους πολύ χαμηλούς ώμους και τον περίεργο τρόπο με τον οποίο ενώνεται με τον κορμό το αριστερό χέρι… Ή μάλλον θα πρέπει να πούμε ότι οι ελευθερίες που πήρε ο Μποτιτσέλι σε σχέση με τη φύση, για να πετύχει ένα χαριτωμένο περίγραμμα, προσθέτουν στην ομορφιά και στην αρμονία της σύνθεσης, επειδή ενισχύουν την αίσθηση ενός απέραντα αβρού , λεπτού πλάσματος που έφτασε στις ακτές μας σαν ουράνιο δώρο» . Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι οι εκφραστικές φόρμες που χρησιμοποιήθηκαν για την απεικόνιση της μορφής της Αφροδίτης προέρχονται από το άγαλμα του 2ου μ.Χ αιώνα που ανήκε στη συλλογή των Μεδίκων, γνωστό ως Venus Pudica ή Medici Venus, του οποίου πρότυπο εικάζεται ότι στάθηκε ο πίνακας της Αναδυόμενης Αφροδίτης του ζωγράφου Απελλή .
Το εικαστικό αποτέλεσμα δίνει ένα αρμονικό σύνολο στη σύνθεση του οποίου συμβάλλουν οι μελωδικές γραμμές και η χαριτωμένη κίνηση των μορφών, που παραπέμπουν αρκετά στη γοτθική παράδοση του Γκιμπέρτι και του Φρα Αντζέλικο . Οι φιγούρες του Μποτιτσέλι δεν είναι ιδιαίτερα στέρεες αλλά το απαλό λίκνισμα του σώματος και η ροή των πτυχώσεων, προσδίδουν εκλέπτυνση και κομψότητα στη δημιουργία, που ενισχύεται από την αβρότητα του περιγράμματος.
Το τοπίο απεικονίζεται με σχεδόν αφαιρετικό τρόπο, ωστόσο εκφράζει την άμεση σύνδεση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον, ένα κυρίαρχο αίτημα του νεοπλατωνικού στοχασμού. Ο θαλάσσιος χώρος αποδίδεται με χρωματικές διαβαθμίσεις που προσλαμβάνουν σκουρότερους χρωματικούς τόνους στην ακτή, ενώ οι αυλακώσεις των μικρών κυματισμών σε συνδυασμό με τα αιωρούμενα ροδοπέταλα υποδηλώνουν τη δύναμη του ανέμου και δίνουν μία ελαφριά αίσθηση της κίνησης, την οποία συνεπικουρεί το ανέμισμα της πυκνής μάζας των μαλλιών της θεάς αλλά και η πτυχολογία του μανδύα της Ώρας. Η ορμητικότητα του αέρα είναι έκδηλη στην καλλιτεχνική αυτή σύνθεση, καθώς προκαλεί τη δημιουργία μίας δίνης ροδοπετάλων, μετατοπίζει ελαφρώς την φιγούρα της Αφροδίτης από τον βασικό άξονα και ανυψώνει τη νύμφη Ώρα. Στην ψευδαίσθηση της κίνησης συμβάλλει και η συχνή χρήση της καμπύλης γραμμής που εντοπίζεται κυρίως στην αποτύπωση των σωματικών μελών των μορφών. Ωστόσο από το σύνολο δεν απουσιάζουν και οι ευθύγραμμες κάθετες γραμμές που αποτελούν τους κορμούς των δέντρων, τα στηρίγματα του φυλλώματος. Ο ζωγράφος επιτυγχάνει μία διαλεκτική αποτύπωση του γήινου στοιχείου, του αέρα και του ύδατος.
