Τα έργα με κυκλική ζωγραφική επιφάνεια δεν αποτελούν καινοτομία του Ραφαήλ, αλλά κοινό τόπο της Φλωρεντινής ζωγραφικής του 15ου αιώνα. Σε αυτό το φλωρεντινό tondo, το σύνολο της σύνθεσης μετατρέπεται σε κυκλική μορφική και χρωματική ποιητική δίνη, που εξυμνεί την έννοια της μητρότητας, φέρνοντας την υπόσταση και τη μεγαλοπρέπεια της δύναμης του θείου στα ανθρώπινα μέτρα. Κατά την παράδοση, μια μέρα που ο Ραφαήλ περνούσε από μια φτωχική συνοικία της Ρώμης παρατήρησε στη θύρα ενός σπιτιού μια μητέρα καθισμένη με το παιδί της και συγκινημένος από το θέαμα αποτύπωσε την τρυφερή αυτή σκηνή στον πάτο ενός βαρελιού.

Στο πρώτο επίπεδο του πίνακα απεικονίζεται σε διαγώνια διάταξη η Παναγία με το Χριστό στην αγκαλιά της, ενώ στο δεύτερο επίπεδο προβάλλει σε στάση προσευχής και με το σημείο του Σταυρού, σύμβολο του μαρτυρικού δρόμου του Ιησού, η μορφή του Ιωάννη του Βαπτιστή σε παιδική ηλικία. Τα σώματα της Παναγίας και του Ιησού-που αποτελεί και το πνευματικό κέντρο της σύνθεσης- συμπληρώνοντας και νοηματοδοτώντας- το ένα το άλλο και σε συνδυασμό με την κυριαρχία των καμπύλων γραμμών, δημιουργούν μια σειρά κυκλικών σχηματισμών, που αποδίδουν με φυσικότητα και εκφραστική πληρότητα τη μητρική προστασία σε αρμονικό πάντρεμα με το στρογγυλό σχήμα της ζωγραφικής επιφάνειας.
Στην κυκλική επιφάνεια συνδυάζονται η στερεότητα και η σαφήνεια των πλαστικών χαρακτηριστικών, με την αρμονία και την εσωτερικότητα των θερμών χρωματικών τόνων,-επίδραση της μαθητείας του στον Tiziano,- που συμβάλλει στην αξιοποίηση του περιορισμού του ζωγραφικού χώρου, αποσκοπώντας στην απόδοση του αισθήματος της προστασίας της μητρικής αγκαλιάς. Το οβάλ του προσώπου της Παναγίας σε αντιστοιχία με τις απαλές γραμμές στο σώμα του παιδιού, τα βλέμματα και των δύο που τονίζουν τη μητρική αφοσίωση, καθώς και το εκστατικό, γεμάτο λατρεία βλέμμα του Πρόδρομου, τονίζει το συνεκτικό, ακατάλυτο και αδιάρρηκτο δεσμό της μητέρας με το γέννημά της.
Ο ρεαλισμός της σύνθεσης επιβεβαιώνεται από μικρές λεπτομέρειες, όπως το ξύσιμο της φτέρνας του ενός ποδιού με το μεγάλο δάχτυλο του άλλου, το μαντήλι με τις γραμμές στο κεφάλι της Παναγίας που πέφτει στην πλάτη της και την απόδοση της πλάγιας πλευράς της καρέκλας. Η εξιδανίκευση των ρεαλιστικών στοιχείων συμβάλλει στη σταδιακή απομάκρυνση από την καθαρή πνευματικότητα και υπερβατικότητα και αποβλέπει στην εκφραστική διατύπωση της φυσικής τελειότητας και της γήινης απόδοσης της θεότητας στα συμφραζόμενα της υλικής πραγματικότητας και των ανθρώπινων δεδομένων, αν και διατηρείται η χρήση θρησκευτικών συμβόλων, όπως ο Σταυρός του Ιωάννη του Πρόδρομου και το Nimbus. Το διακριτικό κυκλικό στεφάνι πάνω από το κεφάλι της Παναγίας και του Ιωάννη του Προδρόμου, δάνειο από τη λατινική γλώσσα όπου σημαίνει σύννεφο, δηλώνει τη σύνδεση της οντότητας που κοσμεί, με κάτι άυλο, υπερβατικό και μυστηριώδες. Με την ιδιαίτερη αυτή απόδοση της Παναγίας σαν μια καθημερινή γυναίκα της Ιταλίας των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων της Αναγέννησης, ο καλλιτέχνης υπογραμμίζει αφενός τη σύνδεση της θείας προστασίας με κάθε πιστό ανεξαρτήτως οικονομικής δύναμης και status και αφετέρου, ενσωματώνοντας στη σύνθεση το σύμβολο της σταυρικής θυσίας, το δύσκολο, γεμάτο χαρές αλλά περισσότερο ευθύνες, έργο της μητρότητας που συχνά προσλαμβάνει το χαρακτήρα του θείου μαρτυρίου, αφού μητέρες που ανατρέφουν τα παιδιά τους σε μονογονεϊκές οικογένειες με περιορισμένους οικονομικούς πόρους και ψυχολογική στήριξη, μητέρες με παιδιά που πάσχουν από χρόνια νοσήματα ή έχουν ειδικές ικανότητες, μητέρες που προσπαθούν να αναθρέψουν τα τέκνα τους σε ένα περιβάλλον με χαρακτηριστικά ενδοοικογενειακής σωματικής και ψυχολογικής βίας, οδεύουν καθημερινά προς το δικό τους ατομικό Γολγοθά.

Χριστιάνα Οικονόμου. Πτυχιούχος του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης του ΕΚΠΑ. MPhil στις Θεατρικές Σπουδές.