Ιωάννης Βαπτιστής. Ο δρόμος προς τη Σωτηρία; Leonardo Da Vinci1511-1517, Λούβρο.
Το πλήθος των μορφικών και τεχνοτροπικών προβλημάτων που παρουσιάζονται στο έργο, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι έμεινε ανολοκλήρωτο, καθιστούν το πορτρέτο του Ιωάννη του Βαπτιστή μία από τις πιο δυσνόητες και αινιγματικές δημιουργίες του Leonardo Da Vinci. Η φιγούρα του προδρόμου του Ιησού, αν και αναπαρίσταται με το σημείο του σταυρού, προεικονίζοντας την έλευση και το σταυρικό μαρτύριο του Μεσσία, επιβεβαιώνοντας τη θεία ουσία και ταυτότητα του Ιησού Χριστού, παραπέμπει με το μαλακό πλάσιμο της σάρκας, τους φωτεινούς χρωματικούς τόνους της επιδερμίδας,(η οποία πλάθεται με την τεχνική του sfumato και λούζεται από έντονο φως), το αινιγματικό χαμόγελο και τη συνολική αγγελική στάση και φυσιογνωμία, σε μια ηδυπαθή, με θηλυπρεπή χαρακτηριστικά οντότητα, ενδεχομένως άφυλη ή ερμαφρόδιτη, και όχι στο βαθύ εσωτερισμό των παραδοσιακών αποτυπώσεων του Ιωάννη του Προδρόμου, που έγκειται στην πλήρη συνειδητοποίηση της αποστολής του και στην αφοσίωσή του σε αυτή. Σύμφωνα με μεθόδους χρονολόγησης ο Σταυρός και το γούνινο ένδυμα, αποτέλεσαν μεταγενέστερες προσθήκες, ενδεχομένως από μαθητές του καλλιτέχνη.
Ο συνήθης τύπος της απεικόνισης του Προδρόμου, τουλάχιστον στην ορθόδοξη εικονογραφική παράδοση, συνιστά μια ασκητική μορφή, με εμφανή τα στοιχεία τόσο της σωματικής κακουχίας, όσο και του ψυχικού τάραχου του Προφήτη, που εκφράζονται με τα σκληρά χαρακτηριστικά, τις έντονες αυλακώσεις στο μέτωπο και στις παρειές και τη φλογερή ματιά. Η απεικόνιση του Προδρόμου από τον Αναγεννησιακό Καλλιτέχνη συμβάλλει στη δημιουργία μίας συνολικής ατμόσφαιρας μυστηρίου, την οποία επιτείνει η ανάδυση της μορφής που μένει σταθερή στο αριστερό μέρος του πρώτου επιπέδου της σύνθεσης και μοιάζει να «χάνεται» δεξιά στο δεξί με τη συστροφή του κορμού. Ο δείκτης του δεξιού χεριού δείχνει προς τα πάνω σαν τον Πλάτωνα στη «Σχολή των Αθηνών» του Ραφαήλ. Θα μπορούσε ενδεχομένως η χειρονομία αυτή να κρύβει τον ίδιο συμβολισμό; Αν δεχθούμε ότι και αυτό το έργο του Leonardo Da Vinci φέρει τις επιδράσεις του Νεοπλατωνικού συστήματος και αισθητικής, ο αντίχειρας της μορφής θα μπορούσε να στρέφει την προσοχή του θεατή στον ουράνιο τόπο, όπου ενοικούν οι άυλες, άφθαρτες και αμετάβλητες οντότητες, τα όντως όντα, οι Ιδέες, οι οποίες αποτελούν τη μόνη αλήθεια, που οι άνθρωποι μέσα στο θνητό τους σώμα, στο «σήμα της ψυχής» τους, αδυνατούν να συλλάβουν εξαιτίας των λανθασμένων πληροφοριών με τις οποίες τροφοδοτούν οι αισθήσεις τους το νοητικό τους πεδίο και δεν βλέπουν παρά ψευδή απεικάσματα των αληθινών οντοτήτων; Μια άλλη εκδοχή, είναι η κατάδειξη του μαρτυρίου της σάρκας, της επίγειας «Σταύρωσης», του «Γολγοθά» του απλού ανθρώπου με εγγενή πάθη και αδυναμίες και τις εξωτερικές δυσκολίες που επιβάλλουν οι δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης ως όχημα για την ένωση του ανθρώπου με το θείο και την ομοιώση του με αυτό, μέσα από μια επώδυνη διαδικασία απονέκρωσης της σάρκας και αποδέσμευσης από τα υλικά αγαθά, που αποτελούν τροχοπέδη για την ηθική και πνευματική ανύψωσή του. Υπό το πρίσμα μιας χριστιανικής θεώρησης, ο δείκτης του Προδρόμου, παροτρύνει το θεατή να στρέψει το νου του στον Ουρανό, στον Παράδεισο, στο φως, που οδηγείται ο άνθρωπος αποβάλλοντας την αμαρτία που είναι σύμφυτη της θνητής του φύσης και λαμβάνοντας υπόψη την ιδιότητά του ως Βαπτιστή, ο άνθρωπος οφείλει να διατηρήσει την αγνότητα που του εξασφαλίζει το Βάπτισμα, μέσω της Κάθαρσής του από το Προπατορικό Αμάρτημα για να κατακτήσει την αιωνιότητα.
Χριστιάνα Οικονόμου, Απόφοιτος του τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης του ΕΚΠΑ. MPhil στις Θεατρικές Σπουδές.
